Είμαστε στο “εγώ” και όχι στο “εμείς”

Πρόσφατα, στο πλαίσιο του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, σκόνταψα σε μια φράση από τη λεζάντα μιας φωτογραφίας του σχολικού βιβλίου με θέμα τον περίφημο λόγο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το 1963, “I have a dream“: “Εκείνο για το οποίο η δική μας γενιά θα μετανιώσει πικρά, δεν θα είναι τόσο η σκληρότητα και οι αδικίες των κακών ανθρώπων, όσο η απαράδεκτη σιωπή των καλών…”
Την ίδια στιγμή, από το μακρινό παρελθόν και από ένα άλλο μάθημα μού ερχόταν στο νου ο περίφημος νόμος του Σόλωνα που εξαρτούσε την ευδαιμονία της πόλης από την ενεργό συμμετοχή των πολιτών της στα κοινά: “Ἄτιμον εἶναι τόν ἐν στάσει τόν δῆμον μηδετέρας μερίδος γενόμενον”, που ισοδυναμούσε με στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων για τους αδιάφορους πολίτες. Η σύνδεση έγινε σχεδόν αυθόρμητα, σε μια προσπάθεια να αναδείξω πως η προσήλωση στο ατομικό συμφέρον και η αδιαφορία για το κοινό  αποτελεί μια βαθιά και διαχρονική πληγή των κοινωνιών. Δυστυχώς, όχι μόνο η γενιά του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αλλά και οι σύγχρονες γενιές μετανιώνουν πικρά για αυτή τη “σιωπή των καλών“.
Χωρίς να είμαι βέβαιος για το αν πρόκειται για τη σιωπή των καλών ή τη σιωπή των πολλών, θα έλεγα ότι είμαι πεπεισμένος πως θα έπρεπε κανονικά να την προσδιορίσουμε μάλλον ως σιωπή των αμνών. Γιατί μόνο ως αγελαία συνάθροιση θα μπορούσαμε να νοήσουμε μια κοινωνία που αδιαφορεί επιδεικτικά για την καθημερινή σχεδόν καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Τα παραδείγματα γύρω μας αναρίθμητα. Από τη σιωπή μας στις αυλές των σχολείων κατά την εκδήλωση ποικίλων φαινομένων εκφοβισμού μέχρι τη σιωπή μας για την καταπίεση των συνανθρώπων μας σε διάφορες εκφάνσεις του κοινωνικού βίου. Από τη σιωπή μας απέναντι στο δράμα των άστεγων μέχρι τη σιωπή μας για την παραβίαση των συνταγματικών μας ελευθεριών. Μια επικίνδυνη και απειλητική σιωπή εξαπλώνεται γύρω μας με δραματικούς ρυθμούς.
Σε μια εποχή που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να αναπνέουμε έναν αέρα ελεύθερης έκφρασης, πνιγόμαστε  από τις αναθυμιάσεις μιας καταστροφικής σιωπής και αδιαφορίας. Μιας σιωπής επικίνδυνης για την ποιότητα του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, καθώς η δημοκρατία είναι το πολίτευμα  της ελευθερίας, της συμμετοχής αλλά κυρίως της ευθύνης.
Πρόκειται ακριβώς για αυτή τη δημοκρατία που πρόσφατα χρειάστηκε να μας υπενθυμίσει ένας Αμερικανός πρόεδρος, ο Μπαράκ Ομπάμα, ότι γεννήθηκε στη χώρα μας. Σε μια χώρα όμως που τα τελευταία χρόνια τείνουμε να την λησμονήσουμε. Κι αυτό γιατί η δημοκρατία εδράζεται στην έννοια της ευθύνης.  Αυτή την ευθύνη “το να λες εγώ μοναχός θα σώσω τον κόσμο, αν χαθεί, εγώ θα φταίω”, όπως θα έλεγε και ο Νίκος Καζαντζάκης, αρχίζουμε πλέον να την αναζητούμε στα λεξικά. Αυτή η ευθύνη φαίνεται ότι εξελίσσεται σε δυσβάστακτο φορτίο για τις αδύναμες πλάτες μας.
Λείπει σίγουρα από τον λαό μας το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης. Και αυτό γιατί, παρά τα κηρύγματα περί κοινωνικής αλληλεγγύης, στην πράξη γύρω μας διαπιστώνουμε την επικράτηση ενός στυγνού ατομιστικού ωφελιμισμού. Η ανάδειξη σε κυρίαρχη αντίληψη της φιλοσοφίας του “ο κόσμος να χαθεί αρκεί να σωθώ εγώ” έχει οξειδώσει τη σκέψη και την ψυχή μας. Αυτό το στενά εγωιστικό πνεύμα, βέβαια, μας συνοδεύει σε διάφορες φάσεις του ιστορικού μας γίγνεσθαι.
Είναι ακριβώς αυτό το πνεύμα που οδήγησε τον στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη να γράψει στον επίλογο των Απομνημονευμάτων του: “Τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να τη φυλάμε κι όλοι μαζί, και να μη λέγει ούτε ο δυνατός “εγώ”, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ”; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει “εγώ”. Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέμε “εμείς”.
Δυστυχώς, φαίνεται ότι δεν μπορέσαμε να εισακούσουμε αυτή την κραυγή αγωνίας που μας έρχεται από το παρελθόν. Έτσι, λοιπόν, κάναμε τα πάντα, για να αποδείξουμε ότι τελικά είμαστε μάλλον στο “εγώ” και όχι στο “εμείς“. Ακόμα και οι εθνικές μας γιορτές δεν κατάφεραν να αποτελέσουν  ένα γόνιμο έδαφος εθνικής συνεννόησης, καθώς κατά καιρούς αποτέλεσαν πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων και διχαστικών κηρυγμάτων. Η ανάδειξη του εγωιστικού πνεύματος σε παιδευτικό μας ιδανικό νομίζω, ωστόσο, ότι αντικατοπτρίζεται και στη φιλοσοφία  του εκπαιδευτικού μας συστήματος, που καλλιεργεί τον άκρατο ανταγωνισμό έναντι της συνεργασίας, που προωθεί ένα σχολείο καταναγκαστικής εργασίας αλλά όχι συν-εργασίας λες και και η πρόθεση “συν“ είναι επικηρυγμένη.
* Ο Αντώνιος Σ. Ψύρης είναι Φιλόλογος-Ιστορικός, Διευθυντής του Γυμνασίου των Εκπαιδευτηρίων Δούκα.
πηγή