Κοζάνη - Σιάτιστα: Στην καρδιά της Μακεδονίας

Εκεί ψηλά (στο χάρτη!) στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν ομορφιές που περιμένουν να τις ανακαλύψετε. Και δεν είναι λίγες!
Κείμενο: Ντίνος Κιούσης Φωτογραφίες: Γιώργος Δέτσης
Ο Νομός Κοζάνης, στα ανατολικά της Δυτικής Μακεδονίας, είναι από τους πιο ορεινούς της χώρας: οι ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις καλύπτουν το 74% του νομού. Εκεί μπορείτε να δείτε μια υπέροχη άγρια Φύση, όμορφα ανθρώπων έργα αλλά και το αντίπαλον δέος: τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα. Το τελευταίο δεν σας το συνιστώ ως αξιοθέατο, αλλά ως επιμορφωτική επίσκεψη. Ούτως ή άλλως, κινούμαστε μακριά από την Πτολεμαΐδα και μόνο φευγαλέα. μπαίνοντας ή βγαίνοντας από την Κοζάνη, θα μπορέσουμε να δούμε στον ορίζοντα το νέφος από τα φουγάρα των εργοστασίων.
Ομως σας διαβεβαιώ πως η Φύση του νομού δεν έχει νικηθεί και αντιστέκεται λυσσαλέα. Εχουμε γράψει άλλες φορές για τον Αλιάκμονα και τους παραποτάμους του -πηγή ζωής για την περιοχή- καθώς και για την τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου. Σήμερα, έπειτα από μια βόλτα στην Κοζάνη, θα πάμε στα δυτικά του νομού, στη Σιάτιστα ή «Φλωροχώρι», όπως λεγόταν παλιά, από τα πολλά φλουριά που είχαν οι κάτοικοι.
Και βέβαια διάθεση να έχετε να γυρίζετε, γιατί υπάρχουν πολλά να δείτε. Αρχαίες και βυζαντινές πόλεις (Απιδέα, Αιανή, βυζαντινό κάστρο Σερβίων), βυζαντινές και ύστερες εκκλησιές, πέτρινα γεφύρια και αρχοντικά - μνημεία άλλων εποχών.
Στην Κοζάνη
Πριν από αρκετά χρόνια ο επισκέπτης θα την έβρισκε ανάξια λόγου. Μια πόλη χωρίς χαρακτήρα και χρώμα. Βλέπετε, κατά τη δικτατορία μπήκαν πανελληνίως τα θεμέλια της άναρχης δόμησης και «να γκρεμίσουμε το παλιό να βάλουμε τσιμέντο». Στο όνομα αυτού του «Νεοελληνικού» πολιτισμού ασχήμυναν πολλές ελληνικές πόλεις μεταξύ αυτών και η Κοζάνη. Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 έγιναν πολλές αναστηλώσεις, αναπλάσεις και πεζόδρομοι και έτσι τα πράγματα έχουν γίνει πλέον κάπως καλύτερα.
Ιστορικά ξέρουμε πως η Κοζάνη κτίστηκε περίπου στις αρχές της Τουρκοκρατίας, όμως οικισμός υπήρχε στην περιοχή από τους προϊστορικούς χρόνους. Οι πρώτοι κάτοικοι, της πόλης πια, ήλθαν από την Ηπειρο και τα Σέρβια. Η ονομασία Κοζάνη προέρχεται από το χωριό της Ηπείρου «Κοζδιάνη».
Επειδή η πόλη υπαγόταν στην εξουσία της Βαλιδέ-Χανούμ (μητέρας του Σουλτάνου), οι κάτοικοι πλήρωναν λιγότερους φόρους και είχαν περισσότερες ελευθερίες. Η πόλη γνώρισε την ύψιστη ακμή της τον 18ο αιώνα, όταν πλούσιοι έμποροι έχτισαν αρχοντικά, σχολεία και εκκλησίες.
Κάντε μια βόλτα στο πεζοδρομημένο κέντρο, έτσι για να «νιώσετε» την ατμόσφαιρα, να δείτε τα αρχοντικά που γλίτωσαν, καθώς και κάποια αξιόλογα νεοκλασικά. Κι επειδή όλα βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο, θα σας συνιστούσα να επισκεφθείτε τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ο ναός έχει κτιστεί το 1664, έχει εξαίρετες τοιχογραφίες και ένα εξαίσιο δείγμα χρυσοκεντητικής, τον «Επιτάφιο Θρήνο», έργο του Γ. Κονταρή. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη είναι μία από τις πιο πλούσιες στην Ελλάδα με περισσότερους από 100.000 τόμους, χειρόγραφα, οθωμανικά φιρμάνια, πολλές σπάνιες εκδόσεις καθώς και τη «Χάρτα» του Ρήγα Φεραίου. Κάντε μια βόλτα στη συνοικία της Σκούρκας (προσοχή, προφέρεται «Σκ'ρκα») για να δείτε ή να αγοράσετε μπρούντζινα και μπακίρια. Και βεβαίως να ξέρετε πως η Κοζάνη έχει φήμη για τη βραδινή ζωή της, καθώς εδώ θα συναντήσετε πολλή νεολαία, ντόπιους και σπουδαστές.
Στη Σιάτιστα
Απέχει μόνον 28 χλμ. από την Κοζάνη και έχει διατηρήσει στοιχεία από τη γοητεία της εποχής της ακμής της, το 18ο και 19ο αιώνα. Αρχικά, οικογένειες από χωριά που βρίσκονταν στα νότια και στα ανατολικά της σημερινής της θέσης έχτισαν τη Γεράνεια. Αργότερα, χωρικοί από χωριά που βρίσκονταν στα βόρεια και στα δυτικά έχτισαν τη Χώρα. Ακόμα και σήμερα η Σιάτιστα χωρίζεται στη Χώρα και στη Γεράνεια. Η ονομασία προέρχεται μάλλον από το σλάβικο setsiam, που σημαίνει διαιρώ, χωρίζω και την κατάληξη -ιστα. Από το Σέτσιστα λοιπόν -χωρισμένη πόλη- προέρχεται το όνομά της, γιατί αποτελείται από δύο ξεχωριστές συνοικίες.
Κατά το 16ο και 17ο αιώνα η πόλη είχε αναπτύξει την αμπελουργία, την επεξεργασία δέρματος, τη γουνοποιία και την υφαντουργία. Εμποροι με τα προϊόντα του τόπου έφταναν από τη Βενετία μέχρι τη Ρουμανία και τις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης. Τον 18ο αιώνα, οι γούνες, τα κρασιά και το περίφημο ρακί της Σιάτιστας είχαν μεγάλη ζήτηση στη Βιέννη, τη Μόσχα και τη Βουδαπέστη.
Οι έμποροι και οι τεχνίτες της Σιάτιστας αποτελούσαν μια εξαιρετικά εύρωστη οικονομική κοινότητα, που επηρεαζόταν από τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, όπως θα δείτε και από τα αρχοντικά που έχουν σωθεί. Εκεί θα δείτε όχι μόνο τον πλούτο, αλλά και τον πολιτισμό των κατοίκων. Κτισμένα σαν κάστρα, τριώροφα και μεγάλα, έχουν το εσωτερικό τους διακοσμημένο με πολλή ευαισθησία και λεπτό γούστο. Ξυλόγλυπτα ταβάνια, πολύχρωμα τζάκια, τζάμια βιτρό κοσμούν τους εσωτερικούς χώρους, όλα αληθινά έργα τέχνης. Εχουν απομείνει μόνον 24 από αυτά τα κτίσματα, κάποια «ψιλο»-διατηρημένα και άλλα σε διάφορα στάδια εγκατάλειψης, απ' ό,τι μου είπαν, λόγω ελλείψεως χρημάτων. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι πως και μόνον για να δείτε αυτά τα αρχοντικά αξίζει να κάνετε όλο το ταξίδι.
Να επισκεφθείτε οπωσδήποτε την Αγία Παρασκευή, τον μητροπολιτικό ναό της Σιάτιστας, που είναι κτίσμα του 1677. Θα δείτε υπέροχες τοιχογραφίες, ενώ στο νάρθηκα του γυναικωνίτη θα δείτε να απεικονίζονται αρχαίοι Ελληνες σοφοί (Σόλωνας, Πλούταρχος, Θουκυδίδης, Αριστοτέλης κ.ά.). Κάτι λέει αυτό για το μορφωτικό επίπεδο των Σιατιστινών τότε.
Σήμερα ο πληθυσμός της φτάνει τους 6.000 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνται με τη μεταποίηση και την εμπορία της γούνας και του δέρματος, ενώ το παραδοσιακό γλυκό κρασί της Σιάτιστας παράγεται ακόμη.
Περπατήστε λοιπόν τις ανηφόρες, τις κατηφόρες και τα καλντερίμια της όμορφης πολιτειούλας και θα ταξιδέψετε σε άλλες εποχές. Αν πάλι δεν είστε τόσο ρομαντικοί, μπορείτε να επισκεφθείτε τα κελάρια της Σιάτιστας και να δοκιμάσετε τα λιαστά κρασιά τους. Τέλος, αν δεν είστε καθόλου ρομαντικοί και θέλετε να παραμείνετε στην πεζή πραγματικότητα, τότε ψάξτε στα μαγαζιά της πόλης για δερμάτινα ή ακόμα και γούνες.
Μπορείτε ακόμα να δείτε...
• Τα Μπουχάρια και τα Νοκτάρια. Θα πρέπει να διανύσετε 43 χλμ. από Κοζάνη και να πάτε στο Μικρολίβαδο. Εκεί θα δείτε αυτούς τους εξαίσιους γεωλογικούς σχηματισμούς που είδαν το φως της δημοσιότητας μόλις τον Μάρτιο του 2004! Το μπουχάρι, που στην ντοπιολαλιά σημαίνει καμινάδα, είναι μια κατακόρυφη κολώνα από κοκκινόχωμα με χαλίκι που πάνω στην κορυφή του ισορροπεί μια τεράστια πέτρα. Τα Νοκτάρια είναι αλλεπάλληλες κωνικές κόκκινου χώματος εξάρσεις που θυμίζουν συστοιχίες πυραμίδων διαφόρων μεγεθών. Ενα θέαμα πραγματικά μοναδικό.
• Τα Σέρβια, για να βρεθείτε στο βυζαντινό κάστρο του 560 μ.X., ακριβώς δίπλα στο φαράγγι με τα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα βράχια. Πιο πέρα θα βρείτε το Bελβεντό με το έντονα παραδοσιακό του χρώμα και το φαράγγι του Σκεπασμένου με τους καταρράκτες του.
• Τον Κρόκο, που αξίζει μια μικρή επίσκεψη, καθώς απέχει 5 χλμ. από την Kοζάνη. Eδώ καλλιεργείται συστηματικά το λουλούδι κρόκος απ' όπου παράγεται το εξαίσιο μπαχαρικό.
• Τον Βούρινο (όρος) και την κοιλάδα του Μεσιανού Νερού για τη σπάνια χλωρίδα του. Αξίζει μια επίσκεψη αν βοηθάει ο καιρός και το αυτοκίνητό σας!
Κρόκος
Tο κόκκινο ελληνικό σαφράν κατατάσσεται στην καλύτερη ποιότητα σαφράν στον κόσμο. Ενα πολύτιμο μπαχαρικό που δίνει μια ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στην ποτοποιία, στην τυροκομία και σε πολλές άλλες εφαρμογές.
Eίναι το πιο ακριβό μπαχαρικό στον κόσμο, μοναδικό στην προέλευσή του, καθώς το σαφράν είναι τα αποξηραμένα στίγματα του λουλουδιού κρόκος. Tα στίγματα αφαιρούνται με το χέρι από τα φρεσκοκομμένα λουλούδια και ξηραίνονται προσεκτικά για να γίνουν τα βαθυκόκκινα λεπτά «νήματα». Για ένα κιλό σαφράν χρειάζονται περίπου 150.000 από τους κόκκινους ανθοστήμονες του Crocus Sativus. Eδώ και 300 χρόνια ο κρόκος καλλιεργείται σε μια περιοχή που περιλαμβάνει πολλά μικρά χωριά της Kοζάνης: τον Kρόκο, την Kαρυδίτσα, την Aνω και Kάτω Kώμη, τα Πετρανά, την Aγία Παρασκευή, την Λευκόβρυση, τη Λευκοπηγή και άλλα. H έδρα του Aναγκαστικού Συνεταιρισμού Kροκοπαραγωγών Kοζάνης βρίσκεται στο χωριό Kρόκος. O Συνεταιρισμός έχει 1.500 μέλη και το αποκλειστικό δικαίωμα να συλλέγει, να συσκευάζει και να διακινεί το προϊόν. H ετήσια παραγωγή, αναλόγως των κλιματολογικών συνθηκών, κυμαίνεται από 6 έως 8 τόνους και εξάγεται σε όλες σχεδόν τις χώρες της Eυρώπης αλλά και στις HΠA και την Aυστραλία.

ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΤΕ
Mε το αυτοκίνητό σας είναι 530 εύκολα χιλιόμετρα από Aθήνα μέχρι Σιάτιστα, ιδίως τώρα που άνοιξε η παράκαμψη της Καστανιάς, η οποία ήταν τόσο κακή όσο και ο αλήστου μνήμης Aχλαδόκαμπος. H διαδρομή σας θα είναι Λάρισα - Kατερίνη - Bέροια - Kοζάνη.
ΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ
Για κρατήσεις που αφορούν τη διαμονή σας επισκεφθείτε τo:
http://www.booking.com/city/gr/kozani.html?aid=314110&label=kozani
• Iberis (Σιάτιστα, Τ/24650-47.054): Νεότευκτο ξενοδοχείο στη μια άκρη της πόλης με πολύ καλή εξυπηρέτηση και φιλικό περιβάλλον. € €
• Σιατιστινό Αρχονταρίκι (Σιάτιστα, Τ/24650-47.020): Παραδοσιακός ξενώνας με καλή ατμόσφαιρα. € €
• Ξενοδοχείο Σιάτιστα (Σιάτιστα, Τ/24650-47.047): Νέο σχετικά ξενοδοχείο σε ύψωμα με υπέροχη θέα στον Βούρινο. «Πάντρεμα» του παραδοσιακού με το μοντέρνο και οικογενειακή, ζεστή εξυπηρέτηση όπως θα δείτε στο πρωινό σας. € €
• Ελενα Palace (Κοζάνη Τ/24610-30.294): Ενα πολύ καλό ξενοδοχείο στη βόρεια είσοδο της πόλης, με επίσης πολύ καλή εξυπηρέτηση. € €
€ - έως 60 €
€ € - έως 110 €
€ € € - έως 200 €
€ € € € - από 200 € και άνω
ΠOY ΝΑ ΦΑΤΕ
• Ο Πλάτανος (Κοζάνη): Πολύ καλή κουζίνα με τοπικά πιάτα αλλά και «πανελλήνια»!
• Το Κλιούγκι (Κοζάνη): Θα βρείτε γιαπράκια, μπομπάρι, τυλιχτό αρνί, τζιγεροσαρμά, σπληνάντερο καθώς και άλλα πιάτα κατάλληλα για τη δίαιτά σας!
• Το Πέτρινο (Σιάτιστα): Ταβέρνα με μαγειρευτά αλλά κυρίως της ώρας.
• Γραβάδικα (Σιάτιστα): Ταβέρνα με φίλους σε όλο το πανελλήνιο. Τοπικά πιάτα και κρέατα της ώρας.
ΤΙ ΝΑ ΨΩΝΙΣΕΤΕ
Τυροκομικά, κρέατα και αλλαντικά, όσπρια και ζυμαρικά, κρασί και τσίπουρο, κρόκο, φρούτα, γλυκά και μαρμελάδες, καθώς και τα «άγρια» γεννήματα της μακεδονικής γης: κυνήγι, ψάρια του γλυκού νερού, μανιτάρια, κάστανα, φουντούκια και καρύδια συνιστά το διαφωτιστικό βιβλιαράκι της Νομαρχίας. Δεν θα τους διαψεύσω, απλώς θα συμπληρώσω τα «σαλιάρια», γλυκά πασπαλισμένα με ζάχαρη και γεμισμένα με καρύδια και μπαχαρικά από τη Σιάτιστα.
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ
Αν είναι Σάββατο, μπορείτε να παραμείνετε στη Σιάτιστα, που εκείνη την ημέρα έχει βραδινή ζωή και στα πέντε μπαράκια της. Ολες τις άλλες μέρες σάς συνιστώ Κοζάνη ανεπιφύλακτα και συγκεκριμένα:
Gallery: Ακουσα πολύ καλή ροκ μουσική σε ανεκτά ντεσιμπέλ και σε πολύ «ζωντανό» περιβάλλον.
Bel Air: Μπαράκι με ιστορία στο κέντρο της πόλης. Σε νεοκλασικό κτίριο με αυλή και καλό σέρβις. Επιλεγμένη ελληνική και ξένη μουσική.
ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ
Kωδικός Kλήσης Κοζάνης....24610
Kωδικός Kλήσης Σιάτιστας...24640
Δήμος Κοζάνης.................39.979
Δήμος Σιάτιστας................22.800
Nοσοκομείο......................67.600
Aστυνομία........................22.001
πηγή