Στη Λάκκα του Αώου.

Αναπόσπαστα δεμένα με τη ροή του ποταμού το Βρυσοχώρι, η Λαϊστα και το Ηλιοχώρι από την πλευρά της Τύμφης και το Ελεύθερο, οι Πάδες, το Παλιοσέλι, τα Αρματα και το Δίστρατο, από την πλευρά του Σμόλικα

Του Αλέξανδρου Τσαντούλα
Τα χωριά της Λάκκας του Αώου αποτελούν μια ξεχωριστή ενότητα με δικά της εθνολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, που διαμορφώθηκε ιστορικά στην επιμήκη λεκάνη του ποταμού Αώου, μέχρι το γεφύρι της Κόνιτσας.

Αναπόσπαστα δεμένα με τη ροή του Αώου, το Βρυσοχώρι, η Λαϊστα και το Ηλιοχώρι από την πλευρά της Τύμφης και το Ελεύθερο, το Παλιοσέλι, οι Πάδες, τα Αρματα και το Δίστρατο, από την πλευρά του Σμόλικα.

Κύρια οικονομική δραστηριότητα των χωριών αυτών η υλοτομία, όπως φυσικά και οι παραδοσιακές γεωργοκτηνοτροφικές ασχολίες.
Με αφετηρία την ΚόνιτσαΕμείς με αφετηρία εξόρμησης την Κόνιτσα ανηφορίζουμε για τα καλά, με το αλπικό υπερθέαμα της Γκαμήλας και της Τσούκα Ρόσσα στα δεξιά μας, να μας κόβει κυριολεκτικά την ανάσα...
Εκτός από το χωριό Ελεύθερο, όλα τα υπόλοιπα χαρακτηρίζονται από τη βλάχικη καταγωγή και την ειδίκευση στα λεγόμενα δασικά επαγγέλματα, πριονάδες, κατράμηδες και καρβουνιάρηδες, αλλά και κυρατζήδες, σαμαράδες και μυλωνάδες, όπως περιγράφονται στα υπέροχα λαογραφήματα που αναλύουν τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής.

Γνωρίζοντας την ακριτική περιοχήΟι κάτοικοι στο Παλιοσέλι, εκεί στις νότιες πλαγιές του Σμόλικα, είναι «βλάχοι» και οι πρόγονοί τους φύλαγαν τα περάσματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Χριστιανοί μετέπειτα, που μιλούσαν όμως μία δική τους λατινίζουσα διάλεκτο.
Σήμερα βλάχικα μιλάνε μόνον οι ηλικιωμένοι, γλώσσα χωρίς γραφή, που, καλώς ή κακώς, εξαφανίζεται.
Η παράξενη για κάποιους ξένους πραγματικότητα έρχεται να συνταυτισθεί και με μία άλλη τεκμηριωμένη κατάσταση, αυτή κατά την οποία Τούρκοι δεν εδραιώθηκαν ποτέ στο Παλιοσέλι, παρά έρχονταν μόνο για να εισπράξουν τον φόρο, τη «δεκάτη».

Παμπάλαιο χωριό το Παλιοσέλι, όταν από τα χρόνια του Μεσαίωνα ήταν κτισμένο πιο νότια και πιο χαμηλά, στην τοποθεσία Σέλι, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η εκκλησία του Προφήτη Ηλία του 1660.
Στο Παλιοσέλι ρίγησαν οι ντόπιοι από τα φλογερά κηρύγματα του Κοσμά του Αιτωλού, ενώ το 1913 καταγράφηκε η καταλυτική απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό. Ομως τα δεινά εμφανίστηκαν πάλι το 1940, όταν οι μονάδες των Ιταλών αλπινιστών της μεραρχίας «Τζούλια» πέρασαν τον Σμόλικα και μπήκαν στο χωριό.

Αναγκαστική η υποταγή, με την εκκλησία να γεμίζει αιχμαλώτους, η σκυτάλη να περνάει στους Γερμανούς και τους ανυπότακτους Ελληνες να οργανώνονται στην Εθνική Αντίσταση.
Κάηκε από τους ΓερμανούςΑντίποινα τραγικά, με το χωριό να τυλίγεται στις φλόγες των εμπρηστών του Γ Ράιχ, σε αντίποινα της δράσης των ανταρτών.
Τέλος, πανελλήνιο αξιοθέατο η εκκλησία της Αγ. Παρασκευής, κτισμένη από το 1864, που έγειρε σημαντικά από καθίζηση στις αρχές του εικοστού αιώνα.

Μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα και πρόπυλο, εσωτερικά κατάγραφη και με τοιχογραφίες του 19ου αιώνα, ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο ταβάνι του 1871 και ένα εκπληκτικό τέμπλο που ήρθε από τη Ρωσία! Η υψομετρική διαφορά μεταξύ των δύο αντιπαράλληλων τοίχων είναι περίπου εξήντα εκατοστά, τα καντήλια ακολουθούν τη δική τους κατακόρυφο και η αίσθηση στο εσωτερικό τουλάχιστον παράξενη, αφού το βέρτιγκο σε καθηλώνει, είτε μετακινείσαι είτε είσαι ακίνητος!
Στο κατάλευκο Παλιοσέλι θα χαρείτε την ησυχία του χειμώνα, στο ανθισμένο χωριό θα γίνετε παιδιά την άνοιξη, στις πολύβουες πατρογονικές ρίζες θα χορέψετε στα πανηγύρια της Παναγίας και στη γαλήνη του φθινοπώρου, θα θέλετε να μεταφέρετε εκεί τα εκλογικά σας δικαιώματα...
Ανεβαίνοντας τον Σμόλικα

Ο Σμόλικας με υψόμετρο 2.637 μέτρα, είναι το δεύτερο σε ύψος βουνό της Ελλάδας μετά τον Ολυμπο και αποτελεί τμήμα του Εθνικού Δρυμού της Βόρειας Πίνδου, όπως χαρακτηρίστηκε πρόσφατα. Οι ποταμοί Αώος και Σαραντάπορος χωρίζουν τον Σμόλικα από την Τύμφη και τον Γράμμο, αντίστοιχα. Ο Σμόλικας έχει σχετικά ομαλές πλαγιές, χωρίς όμως να απουσιάζουν και οι μεγάλες χαραδρώσεις, με τη Βάλια Κίρνα να είναι η πιο γνωστή. Το ρέμα της Σαμαρίνας τον χωρίζει από τη Βασιλίτσα, ενώ το Ζουζουλιώτικο ποτάμι με το Βόιο.

Τα δάση του κυριαρχούνται από τα μαυρόπευκα στα χαμηλά και τα ρόμπολα στα ψηλά. Φυσικά δεν απουσιάζουν τα έλατα, οι οξιές και οι δρύες. Στον Σμόλικα ζει ακόμα η καφέ αρκούδα, ενώ η παρουσία του λύκου, του αγριόγιδου και του ζαρκαδιού είναι έντονη περιστασιακά.
Μοναδικό τοπίοΤέλος, η περίφημη αλπική λίμνη, η Δρακόλιμνη, συγκροτεί ένα μοναδικό τοπίο και έναν μικρό παραδεισένιο υδροβιότοπο για τους αλπικούς τρίτωνες που κολυμπούν στα νερά της.

Σχετικά με τις αναβάσεις, που φυσικά τη μερίδα του λέοντος κατέχουν οι ανοιξιάτικες και οι καλοκαιρινές, να πούμε ότι ιδιαίτερα τους μήνες του θέρους οι υψηλές θερμοκρασίες δημιουργούν τη λεγόμενη θερμική αστάθεια στην ατμόσφαιρα, με επακόλουθο τις καταιγίδες που εμφανίζονται ξαφνικά, και σχεδόν πάντα μετά το μεσημέρι.
Στη Δρακόλιμνη του Σμόλικα...Οδηγίες προς αναβάτες και φυσιολάτρες για να κατακτήσετε τη δεύτερη υψηλότερη κορυφή της πατρίδας μας

Στα ψηλά του Σμόλικα, τη Δρακόλιμνη και την κορυφή του, μπορεί να φτάσει κάποιος αν ξεκινήσει από το Παλιοσέλι, τη Σαμαρίνα, τα Αρματα, τους Πάδες, το Ελεύθερο και την Αγία Παρασκευή ή αλλιώς Κεράσοβο. Μία διάσχιση του βουνού χρεώνεται, εάν φύγει κάποιος από το Παλιοσέλι, περάσει από τη Δρακόλιμνη και καταλήξει στο Κεράσοβο.Τώρα η συντομότερη ανάβαση από τα νότια γίνεται με ορμητήριο το υπέροχο πέτρινο καταφύγιο, που είναι προσβάσιμο από τον πολύ καλό χωματόδρομο που αρχίζει λίγο πριν από την είσοδο του Παλιοσελίου, καθώς ερχόμαστε από την Κόνιτσα.
Τώρα εάν ο πεζοπόρος επιθυμεί να ξεκινήσει την ανάβασή του από το Παλιοσέλι, τότε αναλυτικότερα η διαδρομή περιγράφεται παρακάτω. Από την πλατεία του χωριού πάμε στο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, όπου ανηφορίζει τσιμεντόδρομος, περνάμε και τον παλιό νερόμυλο, για να εγκαταλείψουμε και τα τελευταία σπίτια του Παλιοσελίου. Στο δάσος τώρα με τα μαυρόπευκα, για να φτάσουμε και στη στεγασμένη πηγή με το προσκυνητάρι, κτίσμα του 1868.

Η σήμανση ικανοποιητική στον δρόμο για το καταφύγιο, φτάνουμε και στο ξωκλήσι της Αγ. Παρασκευής, με τη βρύση του Τούρκου δίπλα...
Μετά τη βρύση βγαίνουμε στον χωματόδρομο για το καταφύγιο, ξαναπιάνουμε το μονοπάτι, ενώ στα δυτικά και χαμηλά βλέπουμε για πρώτη φορά τα σπίτια του Ελεύθερου.
Περνάμε από το παλιό ξύλινο καταφύγιο, που μπορεί μεν να μην έχει την αίγλη του καινούργιου, αλλά πριν από είκοσι πέντε περίπου χρόνια το μεράκι και το ανιδιοτελές τρέξιμο από κάποιους ρομαντικούς και φανατικούς της φυσιολατρίας, «χάρισε» στο Παλιοσέλι την ανεπίσημη κυριότητα του ορεινού όγκου του Σμόλικα!

Το μονοπάτι «03»Συνεχίζοντας δεν αργούμε να περάσουμε και από το καινούργιο και υπέροχο πετρόκτιστο καταφύγιο του Σμόλικα, για να δροσιστούμε από τα πλούσια νερά της κοντινής πηγής, ακόμα και στο κατακαλόκαιρο. Εδώ λοιπόν στα 1.750 μέτρα υψόμετρο, να μετράμε περίπου μιάμιση ώρα ανάβαση.
Μία αλληλουχία από φουρκέτες και πολύ μικρά ευθύγραμμα τμήματα, σε στενό και γλιστερό μονοπάτι, μας χαρίζει γρήγορα σημαντική υψομετρική διαφορά, όπως φυσικά και σφυγμούς κοντά στο κόκκινο...
Βγαίνουμε στο ξέφωτο, τραβερσάρουμε τις πλαγιές της Μουγκουρίδας (2.080 μ.) έχοντάς την στα αριστερά μας, ενώ η θέα στο ανάπτυγμα της Τύμφης είναι μοναδική.

Συνεχίζουμε κάθετα σε τρεις ρεματιές και στο επόμενο ξέφωτο αποκαλύπτεται εντυπωσιακός ο κώνος της κορυφής. Ανυπομονούμε να χαρούμε τη Δρακόλιμνη, μια βαθιά ρεματιά απλώνεται δεξιά, εκεί όπου το μονοπάτι έρχεται χαμηλά από τους Πάδες.
Συναντάμε λοιπόν και το μονοπάτι «03» που ανεβαίνει από Πάδες, με σήμανση έναν κόκκινο ρόμβο σε άσπρο πλαίσιο. Τέλος, τραβερσάρουμε την πλαγιά της Μεσοράχης με τελική κατεύθυνση το διάσελο που κρύβει τη λίμνη. Περίπου δίωρο από το καταφύγιο, η αίσθηση του να περιφέρεσαι τη Δρακόλιμνη είναι απερίγραπτη, ηλιοθεραπεία και παιχνίδια στον φυσικό χλοοτάπητα και ένα συνεχές τρέξιμο πάνω-κάτω για να την απολαύσεις από όλες τις οπτικές γωνίες...

Ομως η δεύτερη κορυφή της πατρίδας μας είναι εκεί και μας περιμένει. Ο κώνος προκλητικός στο προσκλητήριό του, απαιτητικός στην κλίση του και απλόχερος στα δώρα του ανώτατου σημείου...
Μία ώρα και είκοσι λεπτά, η Δρακόλιμνη «γραμματόσημο» στα πόδια μας, τα γύρω βουνά από Γράμμο μέχρι Τσούκα Ρόσσα, και από Βασιλίτσα μέχρι Νεμέρτσκα, ανταποδίδουν τον χαιρετισμό και εμείς μυστηριακά να έχουμε μεταλλαχθεί σε «βασιλείς των ορέων»...
Απειλούμενα είδη

Το ρόμπολο είναι δέντρο αειθαλές και με εντυπωσιακή ανάπτυξη που φτάνει σε ύψος μέχρι τα τριάντα μέτρα. Εχει χαρακτηριστική πυραμιδοειδή εμφάνιση και είναι από τα πιο σπάνια κωνοφόρα της Βαλκανικής και γενικότερα της Ευρώπης. Στην Ελλάδα έχει περιορισμένη εξάπλωση και απαντάται κυρίως στα όρη Σμόλικας και Γκαμήλα της Βόρειας Πίνδου.Ενας άλλος υπέροχος συγκάτοικος στο φυτικό βασίλειο είναι η μαύρη πεύκη ή μαυρόπευκο, με ύψος που φτάνει τα 20-40 μέτρα. Εχει ευθυτενή κορμό, εμφανίζεται σε υψόμετρα από 600 έως 2.000 μέτρα και μόνιμη απειλή συρρίκνωσής του, όπως και για τα ρόμπολα, οι δασικές πυρκαγιές. Η Πίνδος φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της καφέ αρκούδας στη χώρα μας, που είναι και το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του είδους στην Ευρώπη. Η αρκούδα δεν έχει φυσικούς εχθρούς, αλλά η μείωση του πληθυσμού της, όπως και η καταστροφή του δασικού βιοτόπου, οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα.

Ο λύκος από την άλλη, υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μας, ενώ σήμερα η συνέχεια της επιβίωσής του θεωρείται εξόχως προβληματική. Κύριες αιτίες η μείωση της φυσικής του τροφής και η κάθε άλλο παρά θετική αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι γι αυτό το περήφανο ζώο.
Οι ποταμοί που διασχίζουν τη Βόρεια Πίνδο έχουν πεντακάθαρα νερά και γι αυτό προσφέρουν ιδανικό βιότοπο για τη βίδρα.
Ο χρυσαετός φωλιάζει στις βόρειες απόκρημνες ορθοπλαγιές της Τύμφης και της Τσούκα Ρόσσα και απειλείται με εξαφάνιση από τη λαθροθηρία, αλλά και τη μείωση των πληθυσμών που αποτελούν την τροφή του.

Στη χώρα μας το αγριόγιδο χαρακτηρίζεται σπάνιο είδος και απειλείται και αυτό με εξαφάνιση. Ενώ αποτελεί λεία για τα σαρκοφάγα ζώα, βασικός κίνδυνος για το αγριόγιδο είναι το παράνομο κυνήγι και η ελαχιστοποίηση του βιοτόπου του.
Οι τρίτωνες απαντώνται στην Ελλάδα σε τρία είδη, ζουν στις αλπικές λίμνες βασικά και σε ικανούς πληθυσμούς, αλλά εντοπίζονται και σε νερόλακκους στην υψηλή ορεινή ζώνη. Ζουν πάντα μέσα στο νερό, τρέφονται με διάφορα ασπόνδυλα υδρόβια και όταν τα πάντα καλύπτονται από το χιόνι, επιβιώνουν μέσα στο νερό ή κρύβονται κάτω από πέτρες και ρίζες.

Ενα καταφύγιο κόσμημα για εξορμήσεις στη βόρεια ΠίνδοΤο καινούργιο καταφύγιο του Σμόλικα είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.750 μέτρων, μέσα σε κατάφυτο δάσος ρόμπολων και μαυρόπευκων και είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω του δασικού δρόμου των οκτώ χιλιομέτρων, από την οδική αρτηρία που συνδέει την Κόνιτσα με το Παλιοσέλι.
Το ορειβατικό καταφύγιο του Σμόλικα διαθέτει τέσσερα δωμάτια με είκοσι τέσσερις συνολικά κουκέτες. Διαθέτει ακόμη κουζίνα, τραπεζαρία-καθιστικό με τζάκι, ενώ στον εσωτερικό χώρο υπάρχουν τρία ντους και δύο τουαλέτες.
Το καταφύγιο-κόσμημα του Σμόλικα ανήκει στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων και προσφέρει φιλοξενία με διαμονή και φαγητό ολόκληρο τον χρόνο, Σαββατοκύριακα και καθημερινές.
Το καταφύγιο προσφέρεται σαν βάση για φυσιολατρικό τουρισμό και από εδώ θα χαρείτε εξερευνήσεις και περιπάτους στην άγρια και συναρπαστική φύση της περιοχής. Εμείς διανυκτερεύσαμε στο καταφύγιο, προκειμένου πρωί πρωί την επομένη να φύγουμε για Δρακόλιμνη και κορυφή. Εκεί γνωρίσαμε τον Μάκη Λογιωτατίδη, κινητήρια δύναμη της «Compass Αdventures», πιστοποιημένο εκπαιδευτή χιονοδρομίας από την Αυστριακή Ομοσπονδία, συνοδό βουνού και οδηγό ράφτινγκ.
Η εμπειρία του Μάκη στη διοργάνωση πολλαπλών δραστηριοτήτων και η γνώση της ευρύτερης περιοχής της Βόρειας Πίνδου αποτελεί εγγύηση για συμμετοχή σε ολιγομελείς ομάδες, που θα γνωρίσουν το ορειβατικό σκι στην «ατελείωτη» Βασιλίτσα, θα ιχνηλατήσουν πεζοπορικές διαδρομές στη Βάλια Κάλντα ή θα κινηθούν με ποδήλατα βουνού στην Τύμφη και τον Σμόλικα.
Με «πυξίδα» λοιπόν την ασφάλεια και τη χαρά, που πηγάζει από την πολλαπλότητα των δράσεων του φίλου Μάκη, γίνετε κοινωνοί των μυστικών της φύσης της Βόρειας Πίνδου.
Πώς θα πάτε
Προκειμένου να βρεθούμε στην Ηπειρο, ο βασικός τρόπος είναι το αυτοκίνητο. Βέβαια, υπάρχει και το αεροδρόμιο των Ιωαννίνων, αλλά αυτό το μέσο περιορίζεται σε εμπορικές συνεργασίες μόνο, ίσως και με την παράλληλη ενοικίαση ενός αυτοκινήτου.
Από την Αθήνα τα Γιάννενα απέχουν 445 χιλιόμετρα και η Κόνιτσα βρίσκεται 63 χιλιόμετρα. Με σημείο εξόρμησης τη Θεσσαλονίκη, ο κλασικός δρόμος για Κόνιτσα έρχεται από Κοζάνη.
Τέλος το Παλιοσέλι απέχει 25 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα.
Φυσικά και το ΚΤΕΛ Ιωαννίνων φτάνει παντού, και μεταφέρει και τον ορειβατικό μας εξοπλισμό δωρεάν...
Πού θα μείνετε
Παλιοσέλι

«Ραμμόπουλος»: 26550-24760
Η κυρία Ντίνα Ραμμοπούλου έχει πεντακάθαρα δωμάτια και εάν αναρωτιέστε σχετικά με τα κρύα του χειμώνα, είναι πολύ πολύ ζεστά.
Και όλα αυτά σε καθεστώς οικογενειακής φιλοξενίας.
«Ορειβατικό καταφύγιο Σμόλικα»: 6946-670565
Πού θα φάτε
Παλιοσέλι
Το Παλιοσέλι είναι ένα μικρό χωριό, με μεγάλη ιστορία και ακόμα μεγαλύτερη οικοτουριστική αξία. Τα καφενεία εδώ είναι κατά βάση και εστιατόρια, και εμείς απλώς σας δίνουμε τα τηλέφωνά τους, ώστε όταν φτάσετε ερχόμενοι από μακριά ή όταν κατεβείτε από τη Δρακόλιμνη, τα κοψίδια και οι πίτες να σας περιμένουν!
Δημήτρης Γρέντζιος: 26550-24626
Ραμμοπούλου Ντίνα: 26550-24760
9 Χρήσιμα τηλέφωνα

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων: 26510-21901
• Τουριστική Αστυνομία Ιωαννίνων: 26510-25673
• Διεύθυνση Δασών Νομού Ιωαννίνων: 26510-26591
• Αεροδρόμιο Ιωαννίνων: 26510-78971
• Δήμος Κόνιτσας: 26550-23444
• Αστυνομικό Τμήμα Κόνιτσας: 26550-22202
• Compass Adventures: 26530-71770, 6978-845232
•  
• πηγή